Gmina Niebylec

To bardzo duża wieś położona około 5 km na południe od Niebylca, w dolinie potoku Stobnica,prawego dopływu Wisłoka. Po raz pierwszy nazwa wsi pojawiła się w dokumencie wystawionymprzez króla Władysława Jagiełłę w 1390 r. dla Czadera z Potoka. Tenże, korzystając zkrólewskiego zezwolenia, w 1392 r. powierzył Mikołajowi Besseger osadzenie wsi na prawiemagdeburskim, uposażając ją 60 łanami do wykarczowania po obu brzegach rzeki Stobnica.Z biegiem lat rozległe włości należące do Czadera z Potoka uległy rozdrobnieniu. Już wXV w. Lutcza miała kilku właścicieli – w 1450 r. jej dziedzicami byli Andrzej i Jakub – braciarodzeni niedzielni. Jakub występuje jako właściciel Lutczy także i w późniejszych latach – m.in.w 1462 i 1476 r. W 1480 r. Lutcza należała już do Jakuba Czepielowskiego herbu Gryf, w 1508r. podzielona została między kilku współwłaścicieli – Vicenciusa Clączynskyego, Annę Liuthkowskąi Petrusa Domaraczkyego, w 1536 r. właścicielami Lutczy byli Stanislaus Domaraczki iBernardus Czepielowski, a w 1581 r. – Schorowska, Petri Domaraczki i Joannis Czepielowski.W II połowie XV w. został wzniesiony w Lutczy drewniany kościół parafialny pw. NarodzeniaNMP, rozbudowany w I połowie wieku XVI (dobudowa zakrystii).Na przełomie XVII i XVIII w. Lutcza, będąca dziedzicznym majątkiem Tarłów, była oddawanaw trzyletnie arendy pani Strzyżowskiej, a następnie w latach 1705-1711 Adam i StanisławTarło wydzierżawili ją Antoniemu Kumanowskiemu za łączną sumę dzierżawną 12.000 złp. W1711 r. Tarłowie zawarli bardzo niekorzystny dla nich kontrakt zastawny z kolegium jezuitów wKrośnie, na mocy którego w 1712 r. przekazali im Lutczę z przyległościami na trzy lata tytułemprowizji od otrzymanej od konwentu kwoty 50.000 złp. Jeszcze w 1749 r. Lutcza znajdowała sięw rękach kolegium jezuickiego, a Tarłowie usiłowali odzyskać ją na drodze sądowej.Jezuici od samego początku przystąpili do zagospodarowywania przejętych dóbr. Naprawializdewastowane i wystawili nowe zabudowania folwarczne i chałupy, rozpoczęli budowę nowegodworu, a także naprawiali jazy i szlamowali stawy. Uruchomili również piłę, blech oraz wapiennikii cegielnię. Na terenie Lutczy działały wtedy dwa młyny, trzy karczmy i browar z gorzelnią.Była to wówczas jedna z bogatszych i lepiej zagospodarowanych wsi w okolicy.Na początku XVIII w. Tarłowie założyli w lasach luteckich „na kopaninach” niewielką osadę.Po upływie siedmiu lat wolnizny miała ona 15 domostw, a do 1785 r. rozrosła się do 21 gospodarstw.Ta niewielka osada nosiła nazwę Wola Lutecka albo Mała Lutcza.Na dalszym rozwoju gospodarczym Lutczy zaważyły liczne wojny i najazdy, które dotknęły teokolice w XVII w. i I połowie XVIII w. Bardzo uciążliwe były zwłaszcza liczne przemarsze wojskkoronnych w latach 1642–1650, najazd wojsk księcia Siedmiogrodu Jerzego II Rakoczego w 1657r. oraz pobyt w tych stronach w czerwcu 1661 r. chorągwi hetmana koronnego dowodzonej przezTeterę. Kolejna fala zniszczeń miała miejsce w latach 1696–1697 oraz w czasie wojen – północneji siedmioletniej, kiedy to na tych terenach grasowały liczne oddziały wojskowe. Ponieważ zabudo130wa wsi była przez długie wieki drewniana, pożary były prawdziwą tragedią: m.in. w 1670 r. uległczęściowo spaleniu kościół parafialny. Odnowiono go dopiero po 1722 r. Wykonano wtedy strop zfasetą, zaskrzynienia i podtrzymujące je słupy oraz okna w nawie, dach i nową, barokową, ażurowąwieżyczkę na sygnaturkę. Po tej przebudowie został on ponownie konsekrowany w 1743 r. Przemarszewojsk swoich i obcych spowodowały oprócz strat materialnych, także i epidemie.W II połowie XVIII w. Lutcza stała się własnością Stanisława Łempickiego, natomiast w IIpołowie XIX w. należała do rodziny Zaklików: w roku 1855 jej właścicielem był Edward Zaklika,w roku 1872 – Kazimierz Zaklika, w roku 1886 – Jarosław i Tadeusz Zaklika oraz DorotaStraszewska, a w roku1890 Felicja Zaklika. Na przełomie XIX i XX w. nastąpiły kolejne zmianywłasnościowe – w 1905 r. właścicielem Lutczy był Wallach Chaskel.

W latach 1785–1787 grunty dworskie i chłopskie położone na terenie Lutczy wynosiły łącznie4.451 mórg 1352 sążnie, w tym: 2893 morgi 204 sążnie gruntów ornych, 273 morgi 1334 sążnieogrodów, 140 mórg 915 sążni łąk, 11 mórg 986 sążni stawów, 461 mórg 496 sążni pastwisk i 671mórg 617 sążni lasu. Z ogólnej liczby gruntów, grunty dworskie stanowiły łącznie 1603 morgi1334 sążnie, z czego 741 mórg 808 sążni to rola, 31 mórg 104 sążnie to ogrody, 80 mórg 1544sążnie to łąki, 11 mórg 986 sążni stanowiły stawy, 67 mórg 475 sążni pastwiska i krzaki oraz 671mórg 617 sążni lasy, natomiast grunty chłopskie liczyły wówczas 2151 mórg 996 sążni roli, 242morgi 1230 sążnie ogrodów, 59 mórg 971 sążni łąk oraz 394 morgi 21 sążni pastwisk.W połowie XIX w. Lutcza była wsią bardzo rozległą, ludną i dobrze zagospodarowaną. Na południeod kościoła – położonego w zachodniej części wsi, nad rzeką Stobnicą – usytuowany był zespółplebański, składający się z trzech budynków drewnianych, a jeszcze dalej na południe rozciągał sięcmentarz, który w późniejszym czasie został powiększony. W pobliżu kościoła, po drugiej stroniedrogi znajdował się dwór drewniany, a zarazem folwark dworski, składający się z sześciu budynkówdrewnianych, wybudowanych nad Stobnicą. Jeden z tych budynków posiadał drewnianą przybudówkęna kierat. Na folwarcznym dziedzińcu wykopana była duża studnia w drewnianej obudowie.Drugi zespół dworski położony był po przeciwnej stronie Lutczy – od strony Domaradza.Był to drewniany dwór, a obok bardzo duży folwark dworski, składający się aż z 13 budynkówdrewnianych. W późniejszym czasie jeden z nich został rozebrany, a inny przebudowany. Naterenie warzywnika położonego obok dworu rozciągał się staw. Potem został on zlikwidowany,a na jego miejscu, przed dworem założono duży klomb. Jeszcze jeden folwark – górny – położonybył w północnej części Lutczy, w pobliżu dużego kompleksu leśnego od strony Niebylca.

Znajdowała się tutaj drewniana rządcówka z dużym gankiem oraz budynki drewniane.W ostatniej ćwierci XIX w. w Lutczy działała już szkoła jednoklasowa.Na przestrzeni lat liczba ludności Lutczy systematycznie wzrastała: 1536 r. – 44 kmieci, 1581 r.– 58 kmieci, 1785 r. – 1665, 1870 r. – 2320, 1879 r. – 2617, 1880 r. – 2713 (wraz z Kątami Luteckimi),1930 r. – 2840, 1938 r. – 2910. W ostatnich latach liczba ludności wykazuje tendencję spadkową:1983 r. – 2363 osób, 1984 r. – 2367, 1985 r. – 2370, 1986 r. – 2372, 1987 r. – 2284, 1988 r.– 2289, 1989 r. – 2271, 1990 r. – 2273, 1991 r. – 2247, 1992 r. – 2242, 1994 r. – 2249, 1995 r. – 2256,1996 r. – 2230, 1997 r. – 2223, 1998 r. – 2103, 1999 r. – 2231, 2000 r. – 2226, 2001 r. –2245.

Dzisiaj wieś Lutcza zajmuje powierzchnię 2816 ha i liczy 2254 mieszkańców; funkcjonujetutaj zespół szkół obejmujący gimnazjum i szkołę podstawową, ma również siedzibę parafiarzymskokatolicka pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Józefa Oblubieńca NajświętszejMarii Panny, kółko rolnicze i założona w 1908 r. ochotnicza straż pożarna.